Sinds 2019 zet de NVWA minderjarige testkopers in bij het toezicht op de leeftijdsgrens voor tabak. In 2019 zijn er honderden bedrijven bezocht door de testkopers in het kader van een naleefmeting. Ondernemers die toch tabak verkochten kregen nog geen maatregel. “Uit deze meting bleek dat maar 41 procent van de verkopers tabak weigerden te verkopen aan de minderjarigen”, vertelt projectleider Marian Gacsbaranyi. Reden voor de NVWA om in 2020 door te gaan met de inzet van testkopers en te handhaven als de regels worden overtreden.
Testkopers proberen bij een supermarkt of horecagelegenheid tabak de kopen. Lukt dit, dan krijgt de onderneming een flinke boete. “Maar ons doel is niet om boetes op te leggen, maar ervoor te zorgen dat ondernemers geen tabak verkopen aan minderjarigen”, vindt Gacsbaranyi.
Van werkstudenten naar 17-jarige testkopers
“In het verleden gingen jonge toezichthouders tussen de 18 en 25 jaar het verkooppunt in om te kijken of de verkoper tabak verkocht aan minderjarigen. Zij konden dit pas controleren als er daadwerkelijk een minderjarige tabak probeerde te kopen”, legt Gacsbaranyi uit. Maar deze methode vergde veel tijd en leidde niet tot een hogere naleving.
“We zochten daarom naar een manier om de druk op verkopers te vergroten. Als je ziet dat de naleving niet omhoog gaat, moet je kijken of je je toezicht aan kunt passen”, vult Gacsbaranyi aan.
De NVWA ging op zoek naar een snellere en effectievere handhavingsmethode. En zo ontstond de testkoopmethode.
‘Zorgvuldigheid is van belang’
De testkoopmethode van de NVWA kreeg in 2019 flink wat aandacht. Sommige ondernemers hebben twijfels over de methode en vragen zich af of het inzetten van minderjarigen uitlokking is. Ondernemers vinden namelijk dat de testkopers er vaak ouder uitzien dan 18 jaar.
“Bij de toepassing van de testkoopmethode is zorgvuldigheid van belang. Daarom is de testkoper 17 jaar en ziet deze er ook jonger uit dan 18 jaar. Zonder baard en zonder make-up bijvoorbeeld”, legt Gacsbaranyi uit.
Overigens moet een verkoper het ID van de koper controleren als deze niet onmiskenbaar 18 jaar is. Veel bedrijven kiezen ervoor de grens voor de zekerheid bij 25 jaar te leggen. “Verder wordt de kooppoging door de testkoper waar genomen door een toezichthouder die bevoegd is om een relaas van bevindingen op te stellen”, vertelt Gacsbaranyi.
Naleving moet omhoog
Het streven van de NVWA is dus dat de naleving verder omhoog gaat. Dat gebeurt door kennisgedreven en risicogericht te werken. “Toezicht voer je uit bij de risicobedrijven en inspecties plan je op basis van je naleefcijfers”, legt Gacsbaranyi uit.
De bedrijven die in 2019 toch tabak verkochten aan de minderjarige testkopers kunnen weer bezoek verwachten van de NVWA. “Een boete begint bij 1360 euro en kan oplopen tot 9000 euro”, vertelt Gacsbaranyi. De hoogte van de boete is onder andere afhankelijk van recidive en de grootte van het bedrijf. Overtreedt een ondernemer de regels 3 maal in 12 maanden dan kan de NVWA de tabaksverkoop tijdelijk stilleggen.
Naast toezicht worden er ook andere instrumenten ingezet om effect te bereiken, zoals de NIX-campagne en diverse acties van de brancheorganisaties. Zo hebben al veel ondernemers een rekenhulpmiddel aangeschaft om de verkopers te helpen bij de controle van de leeftijd.
“Als inspecteur moet je verbaal sterk zijn en de rust bewaren”
“Ik heb het”, zegt de 17-jarige testkoopster Anna als ze in de auto stapt van inspecteur Sandy van de Water. “Hoe ziet de verkoper eruit?”, vraagt hij vervolgens. “Donker haar, brilletje. Ze vroeg niet eens om mijn legitimatie.” Het was ondanks haar jonge uiterlijk voor Anna vrij eenvoudig om binnen een paar minuten een pakje sigaretten te kopen bij een supermarkt. “Daarom is dit ook een snelle en effectieve methode van handhaven. Het kost weinig tijd”, zegt Van de Water.
Even later stapt ook Mark de auto in. Hij is een van de jonge toezichthouders bij de NVWA. Tijdens de testkoop observeert Mark de aankoop door de testkoper. “Zie mij als een soort getuige. Bij een overtreding maak ik een feitenrelaas en die stuur ik naar Van de Water. Hij maakt er vervolgens een rapport van bevindingen van”, legt Mark uit.
Na het gesprek met Anna in de auto weet Sandy wat hem te doen staat. Hij loopt naar de supermarkt en vraagt naar de eigenaar. De inspecteur legitimeert zich en legt uit dat er zojuist een pakje sigaretten is verkocht aan een 17-jarig meisje. De ondernemer schrikt van de hoogte van de boete, maar ondergaat het gesprek verder gelaten en belooft voortaan bij twijfel om een identiteitsbewijs te vragen.
“Het was te verwachten dat het hier mis zou gaan. Uit de naleefmeting bleek al dat bij kleinere supermarkten, maar ook bij cafetaria’s, te vaak tabak verkocht wordt aan minderjarigen”, vertelt Sandy. De ondernemer reageerde gelaten, maar dat is soms wel anders. “Als inspecteur moet je verbaal sterk zijn. Soms worden ondernemers agressief en dan moet je de rust bewaren. Daarom probeer ik altijd zakelijk te blijven.”
Die dag zijn er door het drietal vijf bedrijven bezocht. Vier bedrijven verkochten tabak aan Anna en kregen dus een boete. De geïnspecteerde bedrijven die tabak verkochten aan minderjarigen kunnen een hercontrole verwachten van de NVWA.
