"Het terugroepen van partijen sesamzaad bleek een enorme klus"

Salmonella bestrijden

Volgens Paul Bontenbal van de NVWA begint het verhaal al in 2016. "Partijen sesamzaad uit India waren regelmatig besmet met salmonella. De Europese Commissie stelde dat er strenger gecontroleerd moest worden op de import." De producenten zijn op zoek gegaan naar manieren om salmonella tegen te gaan. Bontenbal denkt dat daar de bron van de vervuiling met ethyleenoxide ligt. "Het is een middel dat ze gebruiken in de medische sector om materialen te ontsmetten. Grote kans dat ze in India dit ook hebben toegepast op containers met sesamzaad om de bacteriën te doden."

Het probleem is echter dat ethyleenoxide een genotoxische stof is, die kanker kan veroorzaken. "Dat betekent dat er geen veilige blootstelling bestaat," legt Bontenbal uit. In Europa hanteren we daarom een strenge norm. Alles boven die norm moet uit de handel, ook als het in hele kleine hoeveelheden is verwerkt in producten."

Heftig nieuws

NVWA-inspecteur Jacco Janssen is in deze zaak bij tientallen bedrijven betrokken geweest om onderzoek te doen naar omvang en verspreiding. Hij snapt dat ethyleenoxide een stof is waar je niet snel op zou controleren bij voedingsmiddelen. "Toch had de markt beter moeten opletten. Als salmonella een probleem is en dat komt opeens amper meer voor in zendingen, dan stel je als mporteur toch de vraag hoe dat komt?".

De sector heeft na het aantreffen van de stof goed meegewerkt. Bontenbal: "De industrie heeft veel werk verzet om de vervuilde partijen op te sporen en terug te halen." Volgens Janssen is het daarbij belangrijk om als NVWA vroeg in zo'n traject je gezicht te laten zien bij een bedrijf. "Het is heftig nieuws, wat bijna altijd met enorme kosten gemoeid gaat. Sommigen zien hun gezonde bedrijf in één klap omvallen. In die zin zijn veel ondernemers ook slachtoffer."

Toch moesten deze ondernemers wel snel in actie komen. "Dat zorgde wel eens voor wrijving met de ondernemers. Je hebt als toezichthouder in dit geval maar één doel: de voedselveiligheid beschermen." De NVWA deelde in totaal 43 boetes uit, de meeste voor het niet tijdig melden van een 'onveilig levensmiddel'.

Terugroepen een enorme klus

Het terugroepen van partijen sesamzaad bleek voor iedereen in de keten een enorme klus, zo ondervonden de leden van het incidentteam al snel. Nederland importeert circa 28 miljoen kilo sesamzaad op jaarbasis, daarvan komt 45% uit India. Besloten werd om als eerste de grote importeurs te bezoeken. "We hebben via de Douane een lijst van zo'n 30 importeurs opgevraagd," legt Janssen uit. Hij heeft samen met zijn collega’s deze bedrijven aan het werk gezet om dieper de keten in te duiken via hun netwerk, op zoek naar sesamzaad met ethyleenoxide.

Diverse supermarkten en grote fabrikanten wilden geen risico lopen en begonnen op eigen initiatief alle producten met sesamzaad afkomstig uit India uit de handel te halen of stuurden deze voorraden terug naar de importeur. Dit ging om enorme hoeveelheden, vergezeld met grote schadeclaims. "Terwijl uit onderzoek als snel duidelijk werd dat lang niet alle partijen zaad ethyleenoxide bevatte," vertelt Bontenbal. "Iedereen wilde van ons duidelijkheid: wat zijn de besmette zendingen?"

Het bleek lastig om dat snel te communiceren. "Het was een enorme klus om de besmettingen te achterhalen. Veel was al verwerkt, de administratie was niet altijd op orde en importeurs hadden niet altijd restjes meer liggen om te testen." Daarnaast was er een enorme druk op laboratoria die het onderzoek op ethyleenoxide konden uitvoeren. Het duurde soms dus even voordat de resultaten beschikbaar waren.

Richting consumenten koos de NVWA ervoor om op de website en in de sociale media alleen de voedselveiligheidswaarschuwingen te delen van de grotere winkels en fabrikanten, waardoor lang niet alle aanbieders en producten breed zichtbaar zijn geweest. "De verantwoordelijkheid voor een publiekswaarschuwing ligt bij de aanbieder zelf. De plaatselijke bakker die zijn broodjes terughaalt, moet zelf zijn klanten informeren," aldus de inspecteur. Opvallend was ook dat de Nederlandse media niet veel aandacht besteedden aan dit incident. Bontenbal: "Ik denk dat dit door de tweede coronagolf komt, die op hetzelfde moment in ons land aanwezig was."

Incidentteam

Het incidentteam dat direct na de eerste vondst was opgericht, bestond uit allerlei disciplines van de NVWA en daarbuiten. 'We hebben hierdoor goed vinger aan de pols kunnen houden. Iedereen gaf wekelijks aan waar de knelpunten zaten," stelt Bontenbal. “Ook hielden we goed contact met de Europese Commissie en zijn we nooit echt verrast door de omvang van deze zaak." Uiteindelijk zijn er in Nederland bijna 2.300 meldingen gedaan van ethyleenoxide in sesamzaad en producten waarin zaad verwerkt is.

Importeurs en fabrikanten hadden het probleem dat zij gigantische partijen vervuild sesamzaad in voorraad hadden liggen. Een van de oplossingen die vanuit de sector werd aangedragen, was het terugsturen naar India of doorsturen naar landen waar minder strenge regels gelden. "Wij hebben op Europees niveau laten onderzoeken of dat mogelijk is," legt Bontenbal uit. "De Europese Commissie zag hierbij in dat het juridisch wel mag. Dat gaf deze ondernemers lucht."

Deze voedselcrisis lijkt een lange nasleep te hebben. Janssen: "We verwachten dat er her en der nog partijen sesamzaad zullen opduiken met ethyleenoxide." Daarnaast controleren bedrijven inmiddels zelf andere producten uit India, zoals peper en gember, op de aanwezigheid van de stof." De NVWA doet ook onderzoek naar een breed scala aan importproducten, zoals kruiden en specerijen. "De eerste resultaten laten gelukkig zien dat bijna alles onder de norm zit. Halverwege 2021 zijn de resultaten uit heel Europa bekend. Dan hebben we een goed beeld van bredere verspreiding van ethyleenoxide in de voedselketen," aldus Bontenbal.

Terugroepactie sesamzaad online

Op 13 oktober publiceerden we het nieuwsbericht Terughaalactie producten met verontreinigd sesamzaad op de website. Dit bericht kreeg 55.281 pageviews en was daarmee het 1 na best bekeken nieuwsbericht van 2020.

Op sociale media had deze terugroepactie een bereik van 114.300. Naar aanleiding van de posts verschenen 1.000 berichten met een bereik van 5.4 miljoen.

Terugroepacties voedselveiligheid 2020

Van de 165 waarschuwingen die de NVWA in 2020 publiceerde, hadden er 106 betrekking op voedselveiligheid; 52 keer is gewaarschuwd voor het verkeerd of niet vermelden van allergeneninformatie en 26 keer voor het risico op een voedselinfectie door bijvoorbeeld de aanwezigheid van een bacterie. Van de overige 28 voedselveiligheidswaarschuwingen waren er 6 gerelateerd aan verontreinigd sesamzaad. Bij de overig 59 waarschuwingen ging het om productveiligheid.

Ook voedselveiligheid: coronaclaims

Op 26 maart waarschuwde de NVWA tegen reclames van verkopers van voedingssupplementen die de suggestie wekken dat hun producten helpen tegen het coronavirus. Consumenten werd gevraagd om dergelijke claims te melden bij de NVWA. De NVWA startte begin april met het actief handhaven op sociale media en webwinkels. Bij 62 van de 103 onderzochte internetbedrijven zijn niet toegelaten coronaclaims aangetroffen. Daarbij werd gesuggereerd dat voedingssupplementen het coronavirus helpen voorkomen, verminderen of zelfs genezen. De NVWA nam passende maatregelen. Aanbieders en bedrijven moesten reclameteksten op korte termijn aanpassen. De NVWA zag hierop toe met herinspecties.