"Geen sigaret meer te zien in de supermarkten"

Communicatie en inspecties

Pieter Rijswijk van de NVWA houdt zich onder andere bezig met het uitstalverbod. "Het doel hierbij is dat rookwaren niet meer zichtbaar zijn voor klanten, in het bijzonder jongeren. Dit helpt bij het realiseren van een rookvrije generatie. Het zien van tabaksproducten bij verkooppunten kan aanzetten tot roken of het moeilijker maken om te stoppen met roken."

Voordat het verbod op 1 juli van kracht werd, zijn de nieuwe regels gecommuniceerd met de brancheorganisaties en via de website van de NVWA. Vervolgens zijn de inspecteurs van de NVWA na 1 juli  gestart met de controles bij supermarktketens. "De tamtam ging snel," legt NVWA-inspecteur Allard van der Meer uit. "We bezochten per keten enkele supermarkten. Na een terugkoppeling naar het hoofdkantoor werden eventuele overtredingen bij alle filialen opgelost."

Hij merkte bij de eerste inspecties dat de meeste winkels op de hoogte waren van het uitstalverbod. "Maar niet alle bedrijven hadden het helemaal voor elkaar. Alhoewel de producten vaak wel uit het zicht waren gehaald, voldeden ze nog niet aan alle aanvullende eisen. Zo was de manier van aanduiden dat er tabak werd verkocht soms nog niet neutraal genoeg", zag Van der Meer. "Daartegen hebben we dan ook opgetreden."

Ondernemer moet regels kennen

De manier waarop supermarktketens het verbod hebben uitgevoerd, bleek als voorbeeld te dienen voor de andere, kleinere supermarkten. Sinds 1 januari 2021 geldt het verbod voor alle verkooppunten, dus ook voor tankstations, cafetaria’s en webshops. De enige uitzondering zijn geregistreerde speciaalzaken.

Het is volgens Van der Meer een uitdaging om alle duizenden verkooppunten te bereiken. "Vooral kleinere winkeltjes zijn niet altijd lid van een brancheorganisatie." Rijswijk vult aan dat bedrijven er zelf verantwoordelijk voor zijn dat ze weten welke regels gelden. "We hebben de informatie op onze website staan. Het uitstalverbod is ook uitgebreid in de media geweest en ondertussen zijn op heel veel plekken de producten uit het zicht gehaald. Rookwaren zijn geen normale producten en aan de verkoop worden allerlei eisen gesteld. Een ondernemer die deze producten wil verkopen, zal zich moeten verdiepen in de regels."

Sobere vormgeving kasten

Het uitstalverbod betekent dat rookwaren niet meer zichtbaar mogen zijn en dus achter gesloten deuren of lamellen moeten liggen. "Daarbij mag je op een sobere manier aangeven dat je tabak verkoopt. 1 aanduiding is dan voldoende. Die mag niet te groot en opvallend zijn, anders wordt de aandacht er teveel op gevestigd," vertelt Van der Meer.

Daarnaast is de inhoud van de kast belangrijk. "De kastdeuren moeten alleen opengaan bij de verkoop van rookwaren. Stel dat er ook nog postpakketten in dezelfde kast zijn opgeslagen. Dan moet de deur onnodig vaak open en is de tabak toch zichtbaar voor klanten. Dat is dus niet de bedoeling."

Ook de algehele vormgeving is aan regels gebonden. "Deze moet sober en neutraal zijn. In het oog springende kleuren en vormgeving kunnen dus niet meer", vertelt Rijswijk.

Sparren met collega's

Bij nieuwe wetgeving is het afwachten hoe bedrijven de regels doorvoeren. Vooraf heeft de NVWA veel vragen van brancheorganisaties beantwoord en uitleg over de regels op de website geplaatst. “Als we beginnen met controleren, is het belangrijk dat we dit zo uniform mogelijk doen”, vertelt Van der Meer. "Daarom bespreken we regelmatig interessante zaken uit de praktijk. Je komt echt een enorme diversiteit aan situaties tegen. Dan is het fijn om even te sparren met collega’s en samen de juiste conclusie te trekken."

Zo hadden sommige ondernemers in kleine letters de namen van de merken op het schap geplaatst, zodat de verkopers snel het juiste pakje konden vinden. Mag dat? Van der Meer: "Ja, dat mag, mits je sobere en dezelfde letters gebruikt en het niet leesbaar is voor de klanten." Een ander voorbeeld: wanneer is de kleur van een kastdeur sober genoeg? "We hebben gesteld dat als je voor wit, grijs of zwart kiest, het in ieder geval goed is. Dat geeft bedrijven ook zekerheid. Maar kiest een bedrijf voor een andere kleur, dan beoordelen we of het geheel voldoende sober en neutraal is."

Opvallend bij het uitstalverbod is dat producten zoals sigarettenhulzen, vloeitjes en pijpen niet onder het verbod vallen. "Dat zorgt soms voor verwarring bij burgers die hierover melding doen bij de NVWA," weet Rijswijk. Hij is wel erg blij met meldingen. "Als klanten of andere toezichthouders opvallende zaken zien, moeten ze dit zeker blijven melden via onze website. Ook als het bijvoorbeeld gaat om reclame via sociale media of op festivals. Meldingsgericht toezicht is een belangrijk deel van ons werk. We kunnen niet overal controleren."

Onderzoek naar verboden afspraken tabaksfabrikanten

Dat goed toezicht belangrijk is, blijkt wel uit het feit dat tabaksfabrikanten nog steeds op allerlei manieren hun producten onder de aandacht proberen te brengen. Zo deed de NVWA in het voorjaar van 2020 onderzoek naar verboden afspraken tussen fabrikanten en supermarkten.

"De tabaksindustrie gaf vergoedingen aan supermarkten als deze bijvoorbeeld hun producten een prominente plek zouden geven in het schap." Dat bleek volgens Rijswijk onder andere uit contracten tussen fabrikanten en supermarktketens. "Het is bijvoorbeeld nogal een verschil of er in het schap 1 pakje zichtbaar is van een merk of dat er 10 pakjes van dat merk midden in het schap naast elkaar te zien zijn." De fabrikanten kunnen zo de verkoop van hun producten proberen te bevorderen. Dit mag volgens de wet niet. De overheid probeert met alle maatregelen toe te werken naar een rookvrije generatie in 2040.